توحید علمی و عینی

کتاب **”توحید علمی و عینی در مکاتیب حکمی عرفانی”**   در واقع یک سنگ بنای مهم در مناظرات دقیق کلامی و عرفانی قرن اخیر است که تلاقی دیدگاه‌های دو مکتب بزرگ حکمت متعالیه و عرفان عملی را به نمایش می‌گذارد.

💎 کتاب نفیس “تَوْحیدِ عِلْمی و عَیْنی در مَکاتِیبِ حِکْمی عُرْفانی”

**گردآورنده و محقق:** حضرت علّامه آیت‌الله حاج سیّد محمّد حسین حسینی طهرانی (قدّس الله نفسه الزکیّه)
**موضوع:** تبیین تطبیقی توحید عرفانی و توحید حکمی، نقد و بررسی صفات الهی از دیدگاه دو مکتب.
**ژانر:** حکمت متعالیه، عرفان نظری، کلام تطبیقی.

—

### 📚 شرح جامع مجموعه مکاتباتِ محوری

این اثر بی‌بدیل، مجموعه‌ای از **چهارده نامه (مکاتبه)** میان دو حکیم و عارف برجسته است که مباحث عمیق توحیدی را به چالش کشیده‌اند:

1. **حکیم شیخ محمّد حسین اصفهانی (کمپانی):** مفسر **مذاق حکمت** و صفات ثبوتیه خداوند.
2. **حکیم و عارف آیة‌الله حاج سیّد احمد کربلائی:** مفسر **مذاق عرفان** و نفی صفات از مرتبه ذات.

این مکاتبات حول محور اصلی **عینیت صفات ثبوتیه خداوند با ذات** می‌چرخد، جایی که دیدگاه فلاسفه (قائل به عینیت) در مقابل عرفا (قائل به نفی صفات از ذات) مورد بحث قرار می‌گیرد.

### ✍️ نقش تحشیه‌ها و تبیین نهایی:

اهمیت کتاب با ورود دو شخصیت عظیم‌الشأن دیگر تکمیل می‌شود:

* **تذییلات علامه طباطبائی (ره):** ایشان بر سه مکتوب رد و بدل شده از هر طرف، **شش تذییل و محاکمه** نگاشته‌اند که مسیر بحث را در قم آغاز کردند، هرچند ادامه نیافت.
* **تَحریر علامه طهرانی (ره):** علامه طهرانی (ره) با نگارش **هشت تذییل تکمیلی** بر چهار مکتوب دیگر، این بحث را به سرانجام رسانده و با نگارش مقدمه‌ای در شرح حال بزرگان و هویت مکاتبات، **توحید حقیقی برخاسته از این مجموعه را نهایی** و برای محققین عرضه نموده‌اند.

### 🧠 مباحث عمیق محوری:

این مجموعه، طالبیان حکمت و عرفان را به درک دقیق مفاهیم پیچیده‌ای هدایت می‌کند که هسته اصلی مکاتب توحیدی را تشکیل می‌دهند:

* **حقیقت وجود:** بحث پیرامون **«حقیقت صرف الوجود و مقام اطلاقی حق»**.
* **مقام صفات:** تحلیل کیفیت **انتشاء اسماء و صفات از ذات حق** و چگونگی عینیت صفات با ذات الهی.
* **اضافات وجودی:** بررسی دقیق **مسئله اضافۀ اشراقیۀ** و کیفیت احاطه علت بر معلول.
* **اعتبارات وجود:** تشریح دقیق مفاهیم فلسفی چون **اعتبارات وجودی: لابشرط، بشرط‌لا، و بشرط شیء**.

این کتاب، نه تنها یک مجادله علمی، بلکه یک **راهنمای معتبر** برای درک عمیق‌ترین لایه‌های توحید است که توسط بزرگ‌ترین اساتید عرفان عملی و نظری تبیین شده است.

برشی از کتاب :

• تدریس علّامه حاج سید محمّد حسین طباطبائى تبریزى، مكاتیب را در حوزه علمیه قم‌

•  چون در این مكاتیبى كه بین دو عَلمین: حضرت سید، و حضرت شیخ ردّ و بدل شده است؛ بسیارى از مطالب عالیه و نفیسه آورده شده است، كه هم حفظ آنها داراى اهمیت است؛ و هم فهمیدن آنها نیز از عظمتى برخوردار است، زیرا قابل فهم همه نیست؛ و بلكه علماى وارد در فنّ حكمت و فلسفه الهیه باید از آن بهر گیرند؛ و أرباب شهود و ولایت باید از آن متمتّع گردند، فلهذا استاد گرامى ما: حضرت علّامه بى بدیل: آیة الحقّ و نمونه بارز از عقل و فهم و حكمت و عرفان، در همان ایامى كه این حقیر در حوزه مقدّسه علمیه قم ـ صانها الله عن الحدثان ـ تحصیل مى‌كردم؛ در روزهاى پنجشنبه و جمعه كه تعطیل بود، براى بعضى از شاگردان خود تدریس مى‌فرمودند؛ كه الحقّ درس‌هاى عالى و فراموش نشدنى بود.

•  حضرت علّامه رضوان الله علیه بنا گذاشتند كه آراء و نظریات خود را مرقوم فرمایند؛ و در پایان هر مكتوبى آنچه به خاطر مبارك خطور نموده است، به عنوان تذییلات و محاكمات بنویسند؛ تا نفع آن عامّ باشد. و للّه الحمد و له الشكر موفّق آمدند تا شش تذییل: سه تا بر مكاتیب حضرت شیخ، و سه تا بر مكاتیب حضرت سید مرقوم نمایند.

• رجمه أحوال حاج سید احمد كربلائى قدس الله نفسه‌

•  مرحوم آیة الله حاج سید أحمد طهرانى کربلائى‌ از أعاظم فقهاء شیعه إمامیه و از أساطین حكمت و عرفان الهى بوده است. امّا در حكمت و عرفان همین بس كه پس از رحلت مرحوم عارف بى بدیل و حكیم مربّى، و مدرّس وحید، و فقیه عالیقدر: حضرت آیة الله العظمى آخوند مولى حسین‌قلى همدانى رضوان الله علیه، در نجف اشرف، با عدیل و همردیف خود: مرحوم حاج شیخ محمّد بهارىّ، در میان سیصد تن از شاگردان آن مرحوم، از مبرّزترین شاگردان، و از أساتید وحید این فنّ بوده‌اند؛ و پس از مهاجرت آیة الله بهارىّ به همدان‌¹، یگانه عالم أخلاق و مربّى نفوس و راهنماى طالبان حقیقت در طىّ راه مقصود، و ورود در سُبُل سلام‌ و ارائه طریق لِقاى حضرت أحدیت، و سیر در معارج و مدارج كمال نفس انسانى، و ایصال به كعبه مقصود، و حرم معبود بوده است.

•  شرح فضائل او از وصف خارج است؛ چه در میان علماى نجف اشرف و خواصّى كه با وى رفت و آمد داشته‌اند؛ این مطلب معلوم و از مسلّمیات اهل فنّ به شمار مى‌آید.